Þrjóska eða klikkun að gera við flíkur, staga og bæta þær? Það er spurning nú átímum í heimi ofneyslu og að sama skapa ógurlegs ruslarferlíkis þar sem á ekki svo löngum tíma hafa menn tamið sér að kaupa flík í búð, nota hana nokkrum sinnum og henda henni ef á henni sér, eða án þess að nokkuð sjái á henni. Kaupa svo nýjar jafn endingarlitlar flíkur. Það er ekki mjög langt síðan að það að gera við flíkur oftar en einu sinni þótti sjálfsagður hlutur. Sænska tímaritið Hemslöjd hefur mikið fjallað um neysluhyggju og offramleiðslu mannkyns. Þar var ein grein sem fjallaði um síðu nærbuxur karls eins á 19. öld. Þær voru stagaðar og bættar út í eitt. Hið áhugaverða var að karl þessi var ekki fátækur heldur í góðum efnum og átti virkilega fínar flíkur. En það þótti bara sjálfsagt að gera við flíkur. Allt var unnið í höndunum og þar af leiðandi þekktu flestir í samfélögunum hvað flíkur kostuðu: Kind>rúningur >ull>þvottur>tóvinna>vefnaður>saumaskapur>flík. Flíkur voru oftast framleiddar á heimilunum af heimilisfólki eða af þar til fengnum sérfræðingum t.d. komu vefarar eða skraddarar og saumakonur á heimilin og unnu sín verk. Flíkur eru orðnar ódýrar vörur framleiddar í vélum og þrælum. Mottóið er að framleiða og græða sem mest á fjöldaframleiddum flíkum sem bera brennimerki (brand) einhvers þekkts hönnuðar þannig að neytandi lætur glepjas. Þeir sem eru efst í fatatísku pýramídanum fá fúlgur í sinn vasa en hinir sem eru neðst fá sama sem ekki neitt. Flíkina á myndinni keypti ég á flóamarkaði fyrir nokkrum árum síðan. Var svo óheppin að mér tókst að gera gat framan á henni. Gerði við hana sem hægt er að sjá hér. Svo rifnaði blússan meira, ég hafði asnast til að halla mér upp að eldhúsbekknum þegar ég var að brytja rabbabara. Að þessu sinni klippti ég neðan af henni og bætti hana með heilum bútum úr hálfslitinn silkiblússu. Blússan er aftur nothæf. Við eigum sífellt að bæta flíkur okkar til að berjast gegn ofgnótt. I am a constant mender of clothes. The blouse in the picture was bought in a flea market a few years ago. I managed to make holes on the front of it so I mended it as you can see here . But then I managed to tear the front again when I was cutting rhubarb last summer. Now I decided to cut off the lower part of the blouse and add to it the whole parts of an old worn out silk blouse. And voila, not too bad.
Not so long ago, less than a century, it was obvious that if a garment got torn and worn it was mended, not thrown away or given to charity as a pacifier as today. As long a garments were made at home more or less people were more aware of the real value of garments. Sheep>wool>shearing>washing>wool work>spinning>weaving>sewing. Today there is simply an overflow of garments coming out of the textile industry where slavery thrives and it is the source of pollution and massive heaps of trash in all societies. We have to be constant menders to fight this overflow.
0 Comments
Ég álpaðist að skíða yfir Grænlandsjökul fyrir tugum ára síðan. Við þurftum að vera með góðan búnað hvort sem voru klæði, skíði, tjald eða eldunartæki. Ég átti nýlega gore tex lúffur sem ég hafði keypt mér í Bandaríkjunum. Skelin var úr Gore tex efni en innri vettlingurinn úr fleece sem er oft ritað flís á íslensku. Fleece er enska og þýðir reyfi; reyfi af sauðkind. Ég hef aldrei skilið af hverju frekar sérstakt orð um ull sem kemur af lifandi skepnu sé notað um efni sem er unnið úr plasti og er eldfimt á meðan ull er eldtefjandi efni.
Ég hafði notað lúffurnar fyrst með flísvettlingunum undir, en líkaði það ekki nógu vel. Það var minnsta mál að ná vettlingunum úr belgi lúffanna, aðeins fest með fersentimetra af frönskum rennilás. Þegar að Grænalandsjökuls túrnum kom í maí 1998 þá ákvað ég að ég ætlaði ekki að hafa flisvettlingana með. Ég átti í fórum mínum fallega vettlinga sem ég var ekki byrjuð að nota. Ég hafði keypt þá á handverksmarkaði í Reykjahlíð við Mývatn sumarið áður og eru þeir handprjónaðir úr tvíbandi en ég hef því miður glatað miðanum með nafni þess sem að prjónaði. Vettlingarnir hafa reynst vel sem fóður í lúffum. Þeir hafa þófnað lítið eitt og slitnað en ég hef bara stoppað í þá eins og ég geri almennt við vettlinga og ullarsokka af mér. Það var miklu þægilegra að mínu mati að vera í ullarvettlingum innan í lúffu-skelinni heldur en þetta flísefni og svo hafa þeir enst svo vel þrátt fyrir að þá sjái á þeim en þeir eru rúlega 20 ára gamlir eftir allt saman og mikið notaðir. Á myndinni eru Grænlandsvettlingarnir úr Mývatnssveit með nýjasta vettlingnum mínum sem ég á eftir að segja frá. Ég er ekki byrjuð að nota nýjasta parið og þeir hafa enga sögu að segja enn sem komið er. Vettlingarnir úr Orkneyar bandinu hlupu ansi mikið, ullin er toglaus og mér datt í hug að tog gæti ef til vill haft áhrif á hversu mikið vettlingar hlaupa við blautverk. Ég ákvað að prjóna næsta par úr forystufjárbandi þar sem er tog í bland við þel. Ég ákvað að vera ekki að eyða eða verja tíma í að prjóna geitastroff heldur prjónaði stutt stroff með sléttum og brugðnum lykkjum. Ég ákvað að hafa þumlana víðari en á mórauðu geitavettlingunum. Gleymdi þeirri ákvörðun þegar ég prjónaði fyrri vettlinginn þannig að seinni vettlingurinn er með víðari þumli. Frábærir vettlingar. Ég vígði þá í göngu að Borgarhólum á Mosfellsheiði í hinu fegursta éljaveðri. Göngufélaganum fannst við fyrstu sýn að ég væri frekar illa vettlinguð en þegar hún mátaði þá fann hún að þeir voru jafnheitir og skíðalúffurnar hennar. Vettlingarnir komu vel út í fyrstu ferð og allar næstu ferðir. Fór oft í þeim á gönguskíði í frosti og vindi og alltaf var mér hlýtt á höndunum. Það kom þó að prófrauninni. Við vorum tvær sem að ætluðum í 2 ktl gönguskíðaferð við rætur Mosfelllsheiðar og síðan að heilsa upp á kunningja í sumarbústað í nándinni og þiggja veitingar og bað í heitum potti. Heiðskírt var og frost og nægur snjór. Við ókum einum skafli of langt og bíllinn sat fastur. í þrjá klt mokuðum við snjó og það var að mestu legið við þetta verk. Við losuðum bílinn þrisvar og festum jafn oft aftur. Einn bústaðs gestgjafanna kom og aðstoðaði okkur með auka skóflur því skaft annarrar skóflu okkar hafði brotnaði í látunum. Það kólnaði hratt þegar sól gekk til viðar. Við fengum aðstoð úr öðrum sumarbústaði, maður á öflugum jeppa dró slyddu jeppann úr síðustu hnappheldunni. Frostið hafði aukist til muna. Vettlingarnir fínu höfðu blotnað við moksturinn og voru orðnir gaddfreðnir. Mér var skítkalt. Til að ná upp hita í kropinn skíðaði ég ein að bústaðnum þar sem okkar var von en skíðafélaginn fékk far með húsráðendum. Tuttugu mínútna skíðatúr í brakandi frábæru snjófæri, með fullkominn áburð undir skíðunum sem rann og beit sem skyldi. Hiti fór að berast til handa og fóta með hverju skíðaskrefinu og gaddfreðnir vettlingarnir voru furðulega heitir. Stirndur himinn yfir höfðinu heilsaði mér og allt varð gott aftur. Vettlingarnir hlupu, þófnuðu og skruppu saman en ekki alveg jafn mikið og Orkneyjabands vettlingarnir. Víðari þumallinn sá á vinstri vettlingi er enn þægilega víður og hinn hægri er bara mátulegur. Þeir eru alveg vindheldir núna. Eftir þetta hlaup var kominn tími á að prjóna enn eitt vettlingapar. Þar sem mig vantaði útivistarvettlinga ákvað ég að prjóna næsta par stærri en hið fyrsta. Prjónar nr 1,5 eins og hinir fyrstu en nú varð fyrir valinu garn frá Orkneyjum, spunnið í Mini-mill ullarvinnslu eins og forustufjárbandið. Ég fitjaði upp um 80 lykkjur að þessu sinni. Nú skyldi vera eitthvað upp á að hlaupa. Í stað sléttra og brugðinna snúninga prjónaði ég geitmynstrið mitt á stroffið. Ég notaði sama símynstur á belginn. Vettlingarnir voru víðir og fínir. Ég vígði þá í skíðaferð í Landmannalaugum vorið 2019. Í frosti en blíðu skíðandi rösklega um hæðir og sléttur þá reyndust þeir of heitir. En það var ágætt. Ég byrjaði að nota þá fyrir alvöru veturinn 2019-20. Sem félagi í Hjálparsveit skáta í Reykjavík hef ég setið s.k. lokunarvaktir við Norðilingaholt þegar Hellisheið og Þrengsli eru lokuð. í Einu slíku útkalli í desember voru vaktaskipti og ég og félagi minn ókum sem leið lá að Malarhöfða þar sem húsnæði sveitarinn er. Þetta er venjulega um 7 mínútna akstur en vegna slæmrar færðar þennan dag þá tók ferðin tvo klukkutíma og vorum við að ýta og toga bíla sem höfðu fest sig í sköflum ásamt fleiri félögum. Fyndið atvik í mínum huga var þegar við vorum búin að losa nokkrar smá bíla þá kom flutningabíll og festi sig í skafli. Bílstjórinn var mjög undrandi því hann hafði smogið í gegnum sama skafl fyrr um morguninn. Ég útskýrði fyrir honum að það hafði hlýnað um 5 gráður að minnsta kosti síðan þá og snjórinn breytt um persónuleika. Svo kom smábíll og festist á bakvið flutningabílinn og að endingu kom snjóruðningstæki sem ók fram fyrir flutningsbílinn til að geta kippt honum úr skaflinum, og festist líka. Í og með að það hlýnaði breyttist snjókoma í regn og komst ég að því að gamli góði hjálparsveitargallinn minn var ekki vatnsheldur vatnið lak oní vatnshelda skóna. En með sameiginlegu átaki björgunarsveita á svæðinum losuðum við alla bíla og ég alveg holdvot. Geitavettlingarnir úr Orkneyjarull hlupu á höndum mér þennan dag. Ég teygði aðeins úr þeim og hengdi til þerris og við næstu notku smellpössuðu þeir og voru vindheldir, en ekki komust griplur undir. Þeir höfðu verið víðari en fyrst parið og jafn langir þeim en það breyttist sem sagt þennan dag. Móðir mín hefur alltaf haft gaman af því að prjóna og hefur í gegnum tíðina séð mér fyrir peysum, húfum, vettlingum og sokkum. En það kom að því að kona á tíræðisaldri förlaðist sjónin það mikið að hún sér ekki til að prjóna lengur.
Ekki voru þó góð ráð dýr því ég hef lært að prjóna, gera mynstur og reikna út stærðir. Í fyrsta sinn fóru leikar þannig að ég prjónaði á hana móður mína peysu eftir óskum hennar í fyrra sumar og hér er hægt að skoða um það Svo fór mig að vanta vettlinga og ég dreif mig í að prjóna veturinn 2019/20. Ég fékk þá hugmynd að prjóna með grennstu prjónum sem ég á til að vettlingarnir yrðu sem þéttastir og ég var líka að velta fyrir mér hversu mikið þeir myndu geta þófnað ef þeir væru fast prjónaðir. Ég fann til símynstur og hóf að prjóna fyrsta parið. Prjónaði úr íslensku forysturfjár ullarbandi fitjaði upp eitthvað í kringum 60 lykkjur. Vettlingarnir smellpössuðu á hendurnar en það var ekkert rúm fyrir griplur undir né að þeir mættu þófna. Urðu því notaðir sem bæjarvettlingar og ég gaf svo systur minni þá. tilefni þess að í dag er alþjóðlegi veðurdaginn langar mig að sýna ykkur myndir frá sýningunni minni "Veðurfregnir". Sýninguna hélt ég í september 2017, 2,5 ár síðan! Tíminn líður hratt. Mig hefði langað að sýna verkið að nýja á 100 starfsári Veðurstofu Íslands en mér hefur ekki tekist að finna eða fá viðeigandi sýningarrými.
Verkið er 7 m breitt og það er ekki hvaða veggur og rými sem er sem að ber þetta verk. Ég var nokkur ár að sanka að mér hugmyndum í þetta verk. Mig langaði að vefa verk úr tuskum um veðurfregnirnar sem hljóma á Rás 1 í útvarpinu og veðrið sem er úti. Þó veðurspáin sé hádramatísk þá er hrynjandi flytjanda veðufregnanna alltaf rólegur og yfirvegaður. Margir af minni kynslóð og þeirri á undan eiga minningar af því að hafa verið að hlusta á veðurfregnirnar og beðið eftir fréttum frá ákveðnum veðurstöðvum en áður þeir vissu af voru veðurfregnir afstaðnar, maður hafði misst af þessum stöðvum og þurfti að bíða eftir næstu veðurfregnum. Einnig gat maður komið upp um sig og hringt í vin sem gat frætt mann um veðrið. Ástæðan væntanlega sú að veður þulan hefur verulega róandi áhrif á mann. Ég hélt lengi vel að ég væri ein um þetta að detta út, en ég hitti marga fyrir a sýningunni minni sem að höfðu lent í því sama. Fyrir fólk sem að er alið upp við að fletta upp veðurfregnum og spám á netinu er þetta óskiljanlegt. Hér geturðu séð myndir og hlustað á hljóð af sýningunni "Veðurfregnir" Minningar um veðurfregnir eru mismunandi. Fyrir mér tengjast þær útvarpi í elhdúsi. Matarlykt, nöfn staða sem ég hafði aldrei heimsótt og þögn, það átti að þegja á meðan runurnar voru lesnar. Pabbi minn var atvinnuflugmaður og flug snerist m.a. um veðrið. Áttu skemmtilega minningu af því að hlusta á veðurfregnir í útvarpi? Sendu mér línu. Þetta er æsispennandi verkefni. Svo skemmtilegt að ég fer ekki einu sinni á skíði þó snjór sé til staðar og tími gefst til. Það er svo gaman að prjóna vettlinga sem að eru í þróun. Prjónaði fyrsta parið með garni sem mig minnir að er frá Orkneyjum. Prjónaði þétt á prjónum 1,5. Það var erfitt í byrjun en svo bara bísna skemmtilegt þegar ég náði tökum á þeim. Ég hafði verið að velta fyrir mér að ef ullarvettlingar eru þétt prjónaðir munu þeir hlaupa eða þófna þegar á reynir? Í fyrstu virtust þeir ekki ætla að þófna en svo kom að því. Ég hafði verið á lokunarvakt við Rauðavatn á vegum HSSR við að beina ferðamönnum á réttu brautina þ.e. Hellisheiði og Þrengsli voru lokuð vegna hríðar. Vaktinni lauk, skutlbíllin R4 kom með mannskap sem að leysti okkur tvö af sem höfðum tekið morgunvaktina. Við ókum af stað niður á Malarhöfða sem eru 5- 10 mínútna akstur. Ekki fór betur en svo að bílar byrjuð að festa sig í beygjunni þar sem Suðurlandsvegur rennur fagurlega niður á Vesturlandsveg. Í stað 5 mínútna aksturs og svo heimferðar vörðum við 2 klt í að ýta, draga og moka frá bílum. Það byrjaði að rigna, eftir frostsaman morgun, nánast þegar við stigum úr bílnum og rigndi nær látlaust allan tíman. Vettlingarnir urðu holdvotir og tóku að þrengjast! Já þeir þæfðust og hlupu í þessu áhlaupi.
En eitt skal ég segja ykkur þessir vettlingar eru mjög svo vindheldir og hlýir, jafnvel þegar þeir voru rennandi héldu þeir höndunum heitum. Kannski ekki að undra þegar maður var að púla svona. Nú er ég byrjuð a næsta pari. Prjóna þá úr ull frá Forustufjársetrinu við Þistilfjörð. Þeir eru enn sem komið er víðari en fyrra parið. Eldgamla mamma mín hafði orð á því í sumar sem leið að hún ætti ekki lengur lopapeysu og nú þegar hún er hætt að keyra bíl og fer ferða sinna gangandi, með strætó eða leigubíl þá væri gott að eiga hlýja peysu sem að færi vel undir kápu. Hún hætti núverið að geta prjónað þar sem sjóninni hefur hrakað þó henni sé haldið við eins og hægt er af augnlækni og hjúkrunarfólki. Mamma er fædd árið 1927 og hefur prjónað ótal peysur á mig, systur mína, ættingja og vini gegnum tíðina. Ég bauðst til að prjóna á hana enda vantaði mig skapandi verk því ég hef verið í sköpunarteppu s.l. ár.
Við settumst niður til að velta þessu fyrir okkur. Hún vildi ekki gamaldags peysu úr þreföldum plötulopa heldur létta peysu á við lopalæt peysurnar. Peysan átti að vera hneppt. Ég átti í fórum mínum mynstur að lopapeysu sem ég teiknaði og reiknaði út á menntaskólaárunum. Skissurnar að mynstrinu voru allar gerðar í tímum í MR, man ekki í hvaða fögum. Ég mældi mömmu fram og aftur og síðan reiknaði ég upp mynstrið mitt en það var hannað fyrir þrefaldan plötulopa. Peysuna sem ég prjónaði á menntaskólaárunum gaf ég til góðgerðamála fyrir nokkrum árum síðan. Við mæðgur áváðum að peysan ætti að vera prjónuð úr besta fáanlega lopa landsins; Þingborgarlopa. Við ókum austur yfir fjall eitt síðdegi í júní og keyptum lopa. Eingöngu var um sauðaliti að velja og það hentað mömmu vel. Eftir kaupin fórum við á kaffihús á Eyrarbakka og svo ókum við Suðurstrandarveginn heim þar sem Hellisheiðin var þakin þoku. En eftir að við ókum hjá Strandakirkju vorum við í þoku alla leiða framhjá Kleifarvatni og yfir Sveifluháls. Þokunni létti þegar yfir hálsinn var komið . Ég settist síðan við að prjóna og var þetta hin mesta skemmtun að prjóna eftir mynstri sem maður gerði táningur. Hér er afraksturinn: Ég er með sköpunarstíflu. Það er hreint og beint þannig. Eitthvað vantar í huganum til að sparka sköpuninni af stað. Ég veit ekki nákvæmlega af hverju en get talið upp nokkur atriði sem ég held að hafi stuðlað að þessari stíflu, en ég ætla ekki að þreyta lesendur á því, nema þeir heimti það. En hitt ætla ég að segja frá en það er tuskumottuþvottur minn. Þetta er algjörlega einstaklingsbundin megindleg rýni í sjálfa mig. Upphaf tuskumottu og tuskumottuþvotta áhuga míns: Ég fékk snemma 4-5 ára gömul, að fylgjast með og taka þátt í tuskumottuþvotti foreldra minna á gólfi þvottahússins á heimili okkar í Blikanesi. Bleyta mottuna, sápa hana og skrúbba, Skola og síðan hengja til þerris, þurfti að vera góður þurrkur. Motturnar gjörþekkti ég hafði legið á þeim þar sem þær prýddu gólfin og rýnt í rendur og efnisgerðir og fundið gersemi á við tölur. Þær urður hreinar og vellyktandi eftir þvottinn og prýddu á ný gólfin. 8 ára gömul snerti ég vefstól í fyrsta sinn ævi minnar og varð fyrir miklum áhrifum. Impi frænka Anni ömmu minnar í Finnlandi var vefari. Nær öll sumur í sumarbústaði hjá ömmu í Finnlandi sem barn og unglingur. Alltaf einhver kona sem að skrúbbaði tuskumottur á granítgrettistaki við ströndina. Verk fyrir konur, ekki börn. Vinnukona í sveit á eyju í skerjagarði Finnlands. Eftir að hafa háþrýstiþvegið allt fjósið að innan fannst bændum að ég ætti að fá að njóta útiveru og vinna fyrir mér. Tuskumottuþvottur á granít hellu við ströndina. Sólskin og yfir 20 stiga hiti. Ég á sundbol einum fata. Skrúbbaði motturnar og skolaði að hætti múmínmömmu; á sundi. Ég var orðin fullorðin. Núna er ég enn fullorðnari, sköpunarstífla heltekur mig. Ég reyni að losa um hana með ýmsum leiðum. Tuskumottuþvottur ein þeirra. Ég er með tuskumottur um öll gólf heima hjá mér. Flestar ofnar af ömmu finnsku og frænkum hennar. Sumar af langömmu og frænkum hennar. Nokkrar af mér sjálfri. Anddyrismottan skítnar mest út; hjólið dregið inn allan ársins hring, útiskór mishreinir stíga á hana og þar er gert við hjól líka. Mottur ömmu og frænkna hennar. Ég bleyti mottuna, sápa, skrúbba og skola. Úr henni rennur dökkgrátt skol. Hengi til þerris og tek mynd. Ég er í samskiptum við formæðurnar sem að skópu mottuna. Í listsköpun minni hef verið að rembast við að vefa úr tuskum, endurvinna efni og þar með göfga tuskurnar, og segja sögur með tuskuvef á einstakan og nýjan máta. Ég hef selt slatta af mottum og sumar hanga á veggjum en aðrar prýða gólf. Gólfmotturnar óhreinkast auðvitað. Þá skal skrúbba þær á minn hátt eða annan t.d. með háþrýsitþvotti. Með því að skrúbba motturnar mínar þá lengi ég lífdaga þeirra, á samtal við vefarann í huganum og gleðst yfir því að vera í keðju kvenna sem að hafa skapað umhverfisvæna mottur sem endast lengi þegar þær eru vel ofnar og haldið við á réttan máta. Mér finnst ég vera menningarberi, nei ég er menningarberi. Darning a Shetland cardigan - Stagað í Hjaltlandseyja peysuI was presented with this Shetland cardigan about 20 years ago. Have used it a lot, even hiking with a rucksack which made the back a bit felted. Didn't harm it though. But then the edges of the sleeves begun fraying bit by bit. A nail or something caught a a few stitches in the armhole while I was carrying something and ripped it open. Wear a garment and it will tear if one is active. But a garment can last longer if one darns and repairs. I darned the hole in the armpit. I shortened the sleeves and cast off and they are great three quarters now which is quite suitable.
Ég eignaðist þessa Hjaltlandseyja peysu fyrir um 20 árum síðan. Ég hef notaði hana mikið og jafnvel verið í henni í fjallgöngu með bakpoka á mér. Þá þófnaði bakið á henni svolítið en það gerði ekkert til. Síðan fóru ermalíningarnar að slitna og það rifnuðu nokkrar lykkjur í handvegi þegar ég hélt á einhverju. Ef maður notar flík þá slitnar hún. En það er hægt að bæta og gera við. Ég stagaði í gatið í handveginum og rakti upp ermarnar að hluta til og felldi af þannig að nú eru þær kvartermar og fer vel á því. |
AuthorAnna María Lind, MA Textile Art Winchester School of Art. Archives
March 2024
|